Η Πολυθρόνα

Γενικά χαρακτηριστικά.

Η πολυθρόνα θεωρείται έπιπλο περιωπής και προορίζεται στην Κρήτη μόνο για τον οικογενειάρχη ή κάποιον τιμούμενο επισκέπτη. Το κοινωνικό αυτό έθιμο στηρίζεται πιθανόν στην παρομοίωση της πολυθρόνας με τον θρόνο των ηγεμόνων και των ιεραρχών. Ετυμολογικά άλλωστε, στα ελληνικά, το όνομα «πολυθρόνα» περιέχει τη λέξη θρόνο. Συνολικά όνομα και παράδοση μας ανάγουν σε πολύ παλαιές εποχές, στις απαρχές της φεουδοκρατίας ή ίσως και παλαιότερα, στην παλαιοχριστιανική περίοδο, όταν επικρατούσε η Ρωμαϊκή Αυτοκρατορία, με την πληθώρα των αξιωμάτων των ανωτάτων υπαλλήλων.

Η πολυθρόνα στην Τουρκοκρατούμενη Κρήτη είναι σπάνιο έπιπλο γιατί έχει υψηλό κόστος, εφ’ όσον πρέπει να κατασκευαστεί από εξειδικευμένο ξυλουργό. Άλλος λόγος είναι ότι το έπιπλο αυτό δεν μπορεί παρά να είναι μοναδικό στην κάθε οικογένεια.

Η ξυλεία που προορίζεται για τις πολυθρόνες καθώς και οι τεχνικές κατασκευής είναι όμοιες με αυτών των καρεκλών. Διαφέρει όμως η ποιότητα σε όλα τα στάδια της δημιουργίας, γιατί ακριβώς θεωρείται έπιπλο με ιεραρχημένη τελετουργική παράδοση και χρήση.

Η πολυθρόνα είναι φαρδύτερη και ψηλότερη από την καρέκλα με τις εξής γενικές διαστάσεις:

· Ύψος στηριγμάτων πλάτης : 90 εκατ.

· Ύψος μπράτσου : 65 εκατ., μήκος 50-70 εκατ.

· Ύψος καθίσματος : 40 εκατ.

· Κάθισμα : 48-50 Χ 53-55 εκατ.

· Τομή ορθοστατών και λαβών : 5 Χ5 εκατ.

Μπράτσα

Οι κρητικές πολυθρόνες παρουσιάζουν μια σπάνια ιδιορρυθμία: συνήθως δεν έχουν 2 μπράτσα, αλλά κατά κανόνα αριστερό και πιο σπάνια ένα δεξί μπράτσο.

Είναι επόμενο ότι οι πολυθρόνες πρέπει να έχουν 2 μπράτσα και είναι αξιοσημείωτο ότι παρόμοιες συναντώνται κατά πλειοψηφία σε μεγάλα και πλούσια μοναστήρια.

Σύμφωνα με τις παραδόσεις, που αφορούν τα έπιπλα με αριστερό μπράτσο, αναφέρονται δύο εκδόσεις:

· Η έλλειψη μπράτσου από δεξιά επιτρέπει στον καθήμενο να έχει το δεξί χέρι ελεύθερο, για μια πιο εύκολη διαχείριση του αργιλέ που πρέπει να ενισχύεται κατά τακτά χρονικά διαστήματα με κάρβουνα και φύλλα καπνού.

· Η άλλη εκδοχή είναι ότι η απουσία του διευκολύνει, σε περίπτωση ανάγκης, την ανάσυρση με το δεξί χέρι, του σπαθιού ή του πιστολιού που βρίσκονται στο αριστερό πλευρό του οπλοφόρου.

· Η τρίτη εκδοχή είναι η ανάγκη να κρέμεται η μεγάλη βράκα, χωρίς καθιστικό εμπόδιο, για να μην τσαλακώνεται.

Η δεύτερη εκδοχή είναι αμφισβητήσιμη γιατί οι Τούρκοι δεν επέτρεπαν στους Κρητικούς να οπλοφορούν και θα ήταν μάταιο αυτοί να το κάνουν μόνο στην οικογενειακή οικία.

Η πρώτη και η τρίτη εκδοχή είναι περισσότερο δικαιολογημένες στην Κρήτη του 19ου αιώνα.

Οι παραπάνω παρατηρήσεις ενισχύονται με το δεδομένο ότι οι μοναστηριακές πολυθρόνες έχουν 2 μπράτσα, αφού οι μοναχοί ούτε οπλοφορούν, ούτε καπνίζουν….

Η Πλάτη

Η πλάτη αποτελείται από δύο οριζόντιες τάβλες, κατ’ εξαίρεση τρεις. Σπανίως τοποθετούνται μεταξύ των δύο ταβλών τορναριστά κάγκελα. Μερικά έπιπλα παρουσιάζουν πλάτη με δυο τάβλες σε επαφή και αφαίρεση ύλης που δημιουργεί οδοντωτό διάκοσμο. Τέλος υπάρχουν πλάτες καλυμμένες με τάβλες που διακοσμούνται σε όλη την επιφάνειά τους.

Σε γενικές γραμμές η πλάτη της πολυθρόνας ακολουθεί τις ίδιες προδιαγραφές που ισχύουν για τις καρέκλες.

Οι περόνες

Κατά κανόνα αριθμούν τις 8, οι δε χαμηλές τοποθετούνται πολύ κοντά στο έδαφος, σε ύψος 3 με 6 εκατοστών. Σε λίγες περιπτώσεις ο σκελετός ενισχύεται με προσθήκη δύο πλαϊνών ή τεσσάρων περιφερειακών περονών.

Το κάθισμα

Ο γενικός κανόνας είναι η πλεκτή με αφράτο επιφάνεια του καθίσματος, που στηρίζεται στις τέσσερις ψηλότερες περόνες. Συναντήσαμε μια εξαίρεση όπου το κάθισμα είχε κατασκευαστεί από παχύ ατόφιο ξύλο και σμιλευτεί κατάλληλα ώστε να έχει μια κυματιστή αναπαυτική επιφάνεια.

Η Διακοσμητική Τυπολογία

Η διακόσμηση της πολυθρόνας ποικίλει και είναι πιο επιμελημένη από αυτή της καρέκλας, με στόχο πάντα να έχει το έπιπλο ένα επιβλητικό ή αρχοντικό ύφος.

Οι απολήξεις των ορθοστατών της πλάτης

Διατηρούν την πυραμιδωτή μορφή με την συμβολική κατάληξη σε κεφαλή πτηνού (δικέφαλος βυζαντινός αετός) με τις παραλλαγές του, του τελετουργικού πίλου και του ρόμβου.

Ο διάκοσμος των ορθοστατών της πλάτης

Στις παλιότερες μορφές, που φέρουν πολύ ξυλόγλυπτο διάκοσμο, εμπλουτίζονται με σχοινοειδή διάκοσμο στις γωνιές και έντονες και πλατιές νυχιές του κυρτού σκαρπέλου. Ακολουθούν οι σταμπωτές μαργαρίτες , ο χαρακτός γεωμετρικός διάκοσμος και τα διπλά ή πολλαπλά λούκια .

Ο διάκοσμος των εμπρόσθιων ορθοστατών

Είναι συνήθως λιτός, χωρίς διάκοσμο ή λούκια . Σε ορισμένες περιπτώσεις το ανώτερο μέρος, μεταξύ καθίσματος και λαβής φέρει τορναριστό διάκοσμο ή ρομβοειδή τομή και το κατώτερο, από το κάθισμα στο δάπεδο, παρουσιάζει οκτάγωνη τομή.

Ο διάκοσμος των μπράτσων

Η απόληξη των μπράτσων (λαβή) εξέχει συνήθως 8-10 εκατοστά και παίρνει διάφορες μορφές:

Περιτύλιγμα σπείρας , αυλακωτή κάτω όψη και σχετικά σπάνια κεφαλή δράκου , από το στόμα του οποίου εξέχει μια σφιγμένη ανθρώπινη γροθιά.

Δεν γνωρίζουμε από πού προέρχεται το σύμβολο αυτό, ούτε και την έννοιά του . Το παρομοιάζουμε με αυτό της Alpha Romeo, διάσημης ιταλικής αυτοκινητοβιομηχανίας και πιστεύουμε ότι έχει αποτρεπτικό χαρακτήρα έναντι οποιουδήποτε εχθρού του καθήμενου στην πολυθρόνα. Ας σημειωθεί ότι τα μπράτσα είναι συνήθως ευθύγραμμα, ή με παράλληλη κυματιστή πλάγια όψη, που θυμίζει παλαιά ενετικά παρόμοια έπιπλα.

Ο διάκοσμος της πλάτης

Η πλάτη αποτελείται κατά κανόνα από δύο οριζόντιες παράλληλες τάβλες, με συνήθως τη ψηλότερη πιο πλατιά. Σπάνια η ίδια τάβλα έχει τριγωνική απόληξη ή και κυματιστή. Συναντάμε επίσης ενωμένες τάβλες με διάτρητα σχέδια. Ο διάκοσμος στις πολυθρόνες των Μονών είναι διακριτικός, με λούκια, χρονολόγηση, αρχικά γράμματα ονομάτων και γλυπτούς ή διάτρητους σταυρούς στην απάνω τάβλα. Δεν εκλείπουν οι σταμπωτοί διάκοσμοι με μαργαρίτες και οι χαρακτοί με γεωμετρικά σχέδια. Σπανίως η πλάτη δημιουργείται από πλατιά σανίδα με χαρακτό ή γλυπτό διάκοσμο.

Ιστορική Τεκμηρίωση – Συμπεράσματα

Τα περισσότερα στοιχεία που χαρακτηρίζουν την καρέκλα συναντώνται και στην πολυθρόνα, τονίζοντας τη στενή συγγενική σχέση των δύο αυτών επίπλων και την παλαιά βυζαντινή προέλευσή τους. Και εδώ συναντάμε τον δικέφαλο αετό, τους χαρακτούς ρόμβους, τις διάφορες μορφές πίλων. Ιδιορρυθμία παρουσιάζουν τα μονά μπράτσα, κυρίως αριστερά και πολύ σπάνια δεξιά. Επίσης αίνιγμα αποτελεί η κεφαλή του δράκου με την σφιγμένη γροθιά… Πρέπει να σημειώσουμε ότι τα έπιπλα αυτά έχουν κατασκευαστεί από ελάχιστα εξειδικευμένους τεχνίτες και με εντελώς πρωτόγονα εργαλεία. Παρά ταύτα είναι ιδιαίτερα επιμελημένα και η δομή τους κατά κανόνα απόλυτα ισορροπημένη.

Έπιπλα

Τα Κρητικά παραδοσιακά Έπιπλα