Ο Καναπές

Είναι τα συνηθέστερο έπιπλο της παραδοσιακής κρητικής οικίας και συναντάτε παντού, πλην των πολύ φτωχών περιοχών, όπου τον αντικαθιστά μια πέτρινη κτιστή πεζούλα, σκεπασμένη με 2-3 λουρίδες από χρωματιστά υφάσματα. Ο καναπές συναντάται στα νησιά του Αιγαίου αλλά σπανίζει σε άλλες περιοχές της Ελλάδας, κυρίως τις ηπειρωτικές. Δεν γνωρίζουμε την προέλευση του αλλά ίσως είναι μια εξελικτική μορφή των αρχαίων ανακλίντρων, εξαιτίας του μεγάλου του μήκους και της επικουρικής του σήμερα χρήσης ως έπιπλο ανάπαυσης και ύπνου.

Γενικά χαρακτηριστικά

Χρήση του καναπέ

Βρίσκεται στην ισόγεια κύρια αίθουσα πολλαπλών χρήσεων της οικίας, σε περίοπτο σημείο. Μπροστά στον καναπέ τοποθετείται ένα τραπέζι και απέναντι καρέκλες και η πολυθρόνα. Τον καναπέ χρησιμοποιούν η οικοδέσποινα και οι κόρες της για τις διάφορες οικιακές εργασίες καθώς και κάθε γυναίκα επισκέπτης. Επίσης είναι το καθιστικό των μικρών παιδιών, έως την ενηλικίωση τους.

Εξαιτίας της ολοήμερης χρήσης του καναπέ από τις γυναίκες, δεν είναι θεμιτό να χρησιμοποιείται από τους άνδρες, στους οποίους διατίθεται ή καρέκλα. Παλαιότερα ο καναπές ήταν καθιστικό αλλά και αποθηκευτικό έπιπλο γιατί κάτω από το κάθισμα κατασκευάζονταν ένα βαθύ μπαούλο όπου αποθήκευαν σιτηρά κυρίως αλλά και όσπρια και στα πιο εύπορα σπίτια, οικιακά υφαντά. Στις πολύτεκνες οικογένειες, όταν μεγαλώσουν τα κορίτσια, κοιμούνται στο συζυγικό κρεβάτι με τη μητέρα ενώ ο οικοδεσπότης αναπαύεται στον καναπέ. Το κάθισμα του επίπλου αυτού, καλύπτεται από ένα στρώμα και ειδικά διακοσμημένα υφάσματα, τα λεγόμενα καναπελίκια. Στην Κρήτη δεν χρησιμοποιούνται μαξιλάρια στήριξης της πλάτης.

Γενική μορφολογία

Οι καναπέδες είναι αποκλειστικά κατασκευασμένοι από ξύλο πεύκου, που είναι ελαφρύ και μαλακό στην επεξεργασία του. Συνήθως βάφονται με κάσια ή άλλη χρωστική ουσία για να πάρουν ένα σκούρο χρώμα. Είναι μεγάλου μήκους που ξεπερνά τα 2 μέτρα και έχουν πάντα 2 μπράτσα. Υπάρχουν οι καναπέδες-μπαούλα και οι καναπέδες με κάθισμα από τάβλες.

Διαστάσεις

· Το μήκος του κρητικού καναπέ ποικίλει από 210 έως και 300 εκατοστά.

· Το ύψος του καθίσματος 49 εκατοστά

· Το πλάτος του καθίσματος 61-74 εκατοστά

· Το ύψος της πλάτης 80-100 εκατοστά

· Το ύψος των μπράτσων 67-85 εκατοστά

· Το μήκος των μπράτσων 62-70 εκατοστά

Διακοσμητική Τυπολογία

Οι καναπέδες έχουν ελάχιστα διακοσμητικά στοιχεία, πλην τα σχέδια της απόληξης της πλάτης.

Ορθοστάτες της πλάτης

Έχουν πλειοψηφικά τη μορφή της σχηματοποιημένης αετοκεφαλής, καθώς και ρομβοειδής απόληξης.

Η πλάτη

Χαρακτηρίζεται από μια μεγάλη ποικιλία μορφών που εκτελούνται με κυματισμούς στην πάνω σανίδα της πλάτης και με προσθήκες γλυπτών στοιχείων στο μέσο της. Κατασκευαστικά η πλάτη διαμορφώνεται:

· σε μια ευθύγραμμη, σχετικά φαρδιά τάβλα, που στηρίζεται στους πίσω ορθοστάτες.

· Η τάβλα αυτή μπορεί να συνοδεύεται από μια άλλη, παράλληλη και στενότερη.

· Η τάβλα μπορεί να ενισχυθεί, πέραν από τους ακραίους ορθοστάτες, με 1 έως 3 κάθετες τάβλες που στηρίζονται στο κάθισμα.

· Στο μέσω της πλάτης στερεώνεται συχνά ένα ξύλινο διακοσμητικό στοιχείο με διάφορες μορφές.

Τα μπράτσα

· Είναι ευθύγραμμα και έχουν μια απλή εξέχουσα απόληξη, όπως αυτή ορισμένων πολυθρόνων, με εγκοπή στην κατωφέρεια. Σπανίως τα μπράτσα συνδέονται με το κάθισμα, μέσω οριζόντιων ή ξύλινων στηριγμάτων.

· Συναντώνται επίσης τορναριστά μπράτσα ή ακόμα εμπρόσθιων ορθοστατών, όπως αυτό συνηθίζεται στην αιγαιακή επιπλοποιεία.

Ιστορική Τεκμηρίωση – Συμπεράσματα.

Όπως αναφέραμε στην εισαγωγή για το καθιστικό αυτό έπιπλο, είναι το πιο σύνηθες στην κρητική οικία με την παραδοσιακή του μορφή, σε πολύ μεγαλύτερο αριθμό από την κρητική καρέκλα. Μια τέτοια επιλογή της κρητικής οικογένειας στηρίζεται στην πολλαπλή χρήση του, στο χαμηλό κόστος, εξαιτίας της φτηνής ξυλείας του και στην μακροβιότητα του, που οφείλεται στην ελάχιστη μετακίνηση του στο χώρο. Η παλαιότερη του δε χρήση ως αποθηκευτική κασέλα, καθιστικό και κρεβάτι, ενισχύει την ανάγκη ύπαρξης του στην οικία.

Συμπεραίνοντας παρατηρούμε ότι και σε αυτό το καθιστικό κυρίως έπιπλο, προστίθεται διακοσμητικά η σφραγίδα του Βυζαντινού, ίσως ως πρότυπο ή ως προσθήκη ενός κυρίαρχου πολιτισμού.