Ο Διάκοσμος στην Κρητική Κεραμική

Τα κεραμικά αντικείμενα που διαθέτουμε για την περίοδο μελέτης (10ος-20ος αιώνας) αποτελούνται κατά πλειοψηφία από δοχεία και σκεύη που χρονολογούνται στον 17ο-20ο αιώνα, στη διάρκεια της τουρκοκρατούμενης Κρήτης. Στην περίοδο αυτή η οικονομική εξαθλίωση επεκτείνεται σε όλο τον πληθυσμό και τα τέχνεργα χαρακτηρίζονται από τη μεγάλη λιτότητά τους.

Ο διάκοσμος στην κεραμική επανέρχεται αυθόρμητα σε μορφές των πρώιμων χρόνων, ενώ η παράδοσή τους έχει διακοπεί πριν πολλές εκατονταετίες.

Επίπεδος

Ο επίπεδος διάκοσμος αφορά τεχνικές χάραξης, σφράγισης, χρωματισμού και υαλώματος σε συνδυασμό με τους τρεις προηγούμενους.

Χαρακτός

Δημιουργείται με διάφορα εργαλεία πάνω στο νωπό κεραμικό.

Αφηρημένος

Ένα λεπτό χτένι από ξύλινο υλικό δημιουργεί παράλληλες γραμμώσεις, πότε ευθύγραμμες, πότε κυματιστές, στην περιφέρεια του δοχείου.

Γεωμετρικός

Τα σχέδια χαράσσονται με αιχμηρό εργαλείο και δημιουργούν χιαστά και άλλα επαναλαμβανόμενα σχήματα.

Παραστατικός

Ο κεραμίστας ζωγραφίζει, πάντα με αιχμηρό εργαλείο, διάφορα θέματα όπως κυπαρίσσια, ρόδακες κλπ.

Σφραγίσματα

Η τεχνική αυτή μεταχειρίζεται είτε σφραγίδες ή σφραγιδοκύλινδρους, ή ρόδες αποτύπωσης.

Σφράγισμα

Ξύλινα ή μεταλλικά στελέχη με χαραγμένο διάκοσμο αφήνουν το αποτύπωμά τους στο νωπό πηλό.

Αναπτυσσόμενος με σφραγιδοκύλινδρο και ρόδες

Κύλινδροι χαραγμένοι και οδοντωτές ρόδες αποτυπώνουν στο νωπό πηλό το διάκοσμο που έχει επιλέξει ο κεραμίστας.

Έγχρωμος

Στα αγγεία «bisquit» η Κρήτη έχει μια πανάρχαια παράδοση για ένα γεωμετρικό κυρίως διάκοσμο, ή πολύ πιο σπάνια ελεύθερο, που δημιουργείται με πινέλο ή κάποιο άλλο εργαλείο, με συστατικό έναν εξαιρετικά κοσκινισμένο και ξαφρισμένο λεπτόκοκκο κόκκινο άργιλο.

Στο ψήσιμο του καμινιού, ο άργιλος αυτός, που τοποθετείται στο νωπό δοχείο, παίρνει ένα κόκκινο έως καφέ σκούρο χρώμα, ανάλογα τη θερμοκρασία που θα αναπτύξει το καμίνι.

Υαλωμένα αγγεία

Το υάλωμα εμφανίζεται στην τοπική παραγωγή της Κρήτης τον 12ο αιώνα με κυρίως πολύ απλά χρηστικά αντικείμενα όπως χοντροειδής κούπες. Από τον 14ο αιώνα καθιερώνεται μια τυπική κρητική μορφολογία στα σχέδια (πάντα γεωμετρικά) και στα χρώματα. Την πρώτη ύλη του υαλώματος αποκτούσαν οι κεραμίστες με την πολύωρη καύση μολύβδου σε πήλινο δοχείο. Στο τέλος της καύσης, απομένουν σκορίες υπό τη μορφή στάχτης. Η στάχτη κοπανίζετε καλά και ανακατεύεται με νερό. Το δοχείο «bisquit» βυθίζεται στο μίγμα και μετά από ψήσιμο στο καμίνι καλύπτεται από ένα λεπτό στρώμα μολυβδούχου υαλώματος.

Υάλωμα και έγχρωμα

Το υάλωμα εφαρμόζεται πάντα στη μεσαιωνική και αναγεννησιακή Κρήτη σε δοχεία που έχουν χρωματιστεί ή και χαραχθεί με διάφορα γεωμετρικά ή συμμετρικά σχέδια.

Τα χρώματα αποτελούνται από:

– το μπαντανά ή λευκή βασική επίστρωση του δοχείου «bisquit».

– πάνω στο μπαντανά ο κρητικός κεραμίστας δημιουργούσε ζώνες πράσινου και κίτρινου απαλού χρώματος και ενδιάμεσα πιο έντονες καφετιές κηλίδες.

Υάλωμα και χάραγμα

Με το λεπτό χάραγμα του μπαντανά έως τον πηλό του αγγείου, σχεδιάζεται χαρακτηριστικός διάκοσμος μιας περιόδου ή και μιας γεωγραφικής περιοχής.

Ανάγλυφος

Ο ανάγλυφος διάκοσμος εμφανίζεται την κρητική κεραμική από τους αρχαιότερους Μινωικούς χρόνους, πριν 4 – 5000 χρόνια, έως το 1960, ορόσημο για την αρχή της πολύ σύντομης εξαφάνισης της παραδοσιακής χρηστικής κεραμικής παραγωγής.

Ο ανάγλυφος διάκοσμος δημιουργείται με την προσθήκη ζώνης πηλού στην επιφάνεια του νωπού δοχείου. Οι ζώνες μπορεί να είναι λεπτές ή φαρδιές, οριζόντιες, χιαστές ή κυματιστές. Συχνά διακοσμούνται με χαράγματα ή σταμπωτές επαναλαμβανόμενες αυλακώσεις.

Οι ευθύγραμμες οριζόντιες φαρδιές ζώνες τοποθετούνται κατά κανόνα σε μεγάλα αντικείμενα, όπως τα πιθάρια, στα σημεία όπου προστίθεται μια μάζα πηλού για την εξύψωση του μεγάλου δοχείου. Η πρόσθετη ζώνη ενισχύει το ευαίσθητο αυτό σημείο και διακοσμείται μέσα στις χιλιετίες με διάφορους τρόπους.