Έκθεση

Weaving

Οι κάτοικοι των Χωρών της Μεσογείου της νεολιθικής εποχής, εγκατέλειψαν σύντομα τα δερμάτινα ενδύματα με την διάδοση της υφαντικής τέχνης που δημιουργεί, σε ειδικό πλαίσιο, ύφασμα από ζωικές και φυτικές ίνες. Το ύφασμα, κατάλληλα τυλιγμένο γύρω από το σώμα με τη βοήθεια ζώνης και ειδικές καρφίτσες, πρόσφερε, ανάλογα την ύφανση και το είδος της πρώτης ύλης, μια ελαφριά προστασία τους θερινούς μήνες και μια ισχυρότερη τη χειμερινή περίοδο.

Μέσα στις χιλιετίες η ενδυμασία πέρασε από τη φάση της κάλυψης του ανθρώπινου σώματος με λωρίδες υφασμάτων σε αυτή της κατασκευής ενδυμάτων για το άνω και κάτω μέρος του, με μανίκια, πανταλόνια και φούστες, καθώς και ολόσωμες ενδυμασίες.

ΠΡΩΤΕΣ ΥΛΕΣ – ΑΠΟΚΤΗΣΗ

Το Μαλλί

Το μαλλί προβάτων είναι η βασικότερη πρώτη ύλη για την υφαντική των μεσογειακών Χωρών.

Τα πρόβατα κουρεύονται τον Απρίλιο-Μάιο, πριν τη θερινή μετανάστευση στα μεγάλα ορεινά υψώματα. Το προϊόν πλένεται επανειλημμένα και με επιμέλεια και αφού στεγνώσει, ”κτενίζεται” με δύο μεγάλα μεταλλικά κτένια που διαχωρίζουν τις μπερδεμένες τρίχες. Μέρη αυτού του αφράτου και καθαρού μαλλιού δένονται στη ρόκα και η υφάντρια δημιουργεί το νήμα που τυλίγει στο αδράχτι . Από τα αδράχτια το νήμα μεταφέρεται στο τυλιγάδι και από εκεί στην ανέμη και τέλος στα μασούρια , μικρά καλάμια, που φορτωμένα με νήμα, μπαίνουν στη σαΐτα του αργαλειού .

Για όλα τα νήματα, εκτός του μεταξιού, ακολουθείται η ίδια διαδικασία.

Το Λινάρι

Σπέρνεται και φύεται σε τόπους με πολύ νερό. Σχηματίζει λεπτά στάχυα 30-40 εκατοστών μήκους που, αφού θεριστούν, βυθίζονται σε δεξαμενή νερού και στη συνέχεια κοπανίζονται ή συνθλίβονται σε ξύλινες ειδικές δαγκάνες του μαγκανιού. Ο φλοιός του στελέχους σπάει και οι φυτικές ίνες ελευθερώνονται αρκετά ανάμιχτες. Οι ίνες διαχωρίζονται με ειδικό κτένι και ακολουθείται η ίδια διαδικασία του μαλλιού.

Το Βαμβάκι

Ο καρπός παράγει λευκές φυτικές ίνες που συνδέονται με τους σπόρους του φυτού, ώστε ο άνεμος να τους σκορπά σε μεγάλη απόσταση. Η βαμβακιά είναι υδρόφιλο φυτό των θερμών κλιμάτων. Έχει εισαχθεί στην Κρήτη από την Αίγυπτο, πιθανόν από τα προϊστορικά χρόνια, αλλά αποδίδει μόνο σε περιορισμένες περιοχές του νησιού. Μετά τη συγκομιδή το βαμβάκι διαχωρίζεται από τους σπόρους μέσω ενός εκκοκκιστηρίου, το μαγκάνι . Δε χρειάζονται χτένισμα οι λεπτές ίνες και ακολουθείται η κλασική διαδικασία για την απόκτηση νήματος.

Το Μετάξι

Ο μεταξοσκώληκας εισήχθη από την Κίνα το μεσαίωνα και καλλιεργήθηκε ευρέως σε όλη τη μεσογειακή Ευρώπη, δηλαδή όπου φύεται η μουριά, από τα φύλλα της οποίας διατρέφεται η κάμπια που παράγει με την πτύελό της ένα πολύ λεπτό και ανθεκτικό νήμα.

Όταν ο κύκλος ζωής της κάμπιας φτάσει στο τέλος του, κατασκευάζει με την πτύελο ένα κέλυφος κουκούλι μέσα στο οποίο κλείνεται ώσπου να μετατραπεί σε πεταλούδα . Η πεταλούδα διασπά το κέλυφος και μέσα σε μερικές ώρες γεννάει αυγά και στη συνέχεια εκπνέει.

Οι καλλιεργητές μεταξοσκωλήκων συλλέγουν τα κουκούλια πριν τη γέννηση της πεταλούδας και τα βράζουν σε ένα μεγάλο καζάνι. Το νήμα απελευθερώνεται από τις συνδετικές ουσίες και με ειδικούς χειρισμούς ξετυλίγεται και είναι έτοιμο για την ύφανση.

Ο ΑΡΓΑΛΕΙΟΣ ΚΑΙ ΤΑ ΥΦΑΣΜΑΤΑ

Ο Κρητικός αργαλειός είναι μεγάλου μεγέθους και το τμήμα ύφανσης είναι οριζόντιο. Τα βασικά του μέρη είναι όμοια με αυτά των παραδοσιακών ευρωπαϊκών αργαλειών.

Υπάρχουν πολλά είδη υφασμάτων στην Κρήτη για διάφορες χρήσεις και δημιουργούνται με διαφορετικές τεχνικές ύφανσης και διάκοσμο.

Τα κεντητά στον αργαλειό, τα κρητικά υφαντά είναι τα ωραιότερα της Ευρώπης και τα σχέδια, πάντα γεωμετρικά, με βασικό μοτίβο τον ρόμβο, έχουν προέλευση από τη βυζαντινή αριστοκρατία της Κωνσταντινούπολης που εγκαταστάθηκε στην Κρήτη τον 11ο και 12ο αιώνα. Τα σχέδια και τα χρώματα έχουν μείνει αναλλοίωτα από τότε με τη συνεχή και πιστή αντιγραφή τους από τη μια υφάντρια στην άλλη. Ξεχωρίζουν πέντε είδη υφαντών:

1. τα πολύχρωμα κεντητά υφάσματα με γεωμετρικά σχέδια

2. τα μονόχρωμα ή δίχρωμα διακοσμημένα υφάσματα, τα λεγόμενα «κουσκουσέ»

3. τα πολύχρωμα «περαματιστά» υφάσματα με απλά γεωμετρικά σχέδια

4. τα δίχρωμα ή πολύχρωμα ριγωτά υφάσματα

5. τα πολύχρωμα με παραστατικό διάκοσμο

Είναι αξιοσημείωτο ότι πολύχρωμα κεντητά υφάσματα έχουν αποκλειστική διανομή σε ορισμένα διαμερίσματα του νησιού. Διακρίνονται από τη διαφορετική δομή του ρόμβου και του γύρω από αυτόν διάκοσμου.

Το ίδιο παρατηρείται για τα ριγωτά που, βάση επικρατούντων χρωματικών συνδυασμών, έχουν συγκεκριμένη γεωγραφική χωροκατανομή.

Τα είδη υφαντών κατά χρήση είναι πολλά και διαφοροποιούνται από το μέγεθος, το διάκοσμο και την τεχνική ύφανσης. Παραθέτουμε μερικά παραδείγματα.

1. «μπαγκάλι» σέλλας, στενό και μακρύ λευκό ύφασμα κεντημένο τις δυο άκρες που σκέπαζε τη σέλα του αλόγου

2. «βούργια» ή γυλιός του οδοιπόρου

3. μεγάλος σάκος του γεωργού

4. γυναικεία ποδιά εργασίας

5. ανδρική ποδιά εργασίας

6. «φρασκί» ή μακρύ ύφασμα με το οποίο περιτύλιγαν τα μωρά

7. «ανθομαντήλα», τυροκομικό πανί για το στράγγισμα του τυριού

8. «καναπελίκι», μακρύστενο ύφασμα τύπου περαματιστό για την κάλυψη αποκλειστικά του καναπέ

9. σάκος γάμου, μεγάλο σακί, μάλλινο ή βαμβακερό, διακοσμημένο με έγχρωμες φαρδιές ρίγες. Το χρησιμοποιούσε η νύφη για να μεταφέρει την υφασμένη προίκα της στο συζυγικό σπίτι. Στη συνέχεια προορίζονταν σχεδόν αποκλειστικά για τη μηνιαία μεταφορά του σταριού-κριθαριού και στη συνέχεια αλεύρι, προς και από τον αλεστικό μύλο, για την ετοιμασία ψωμιού και παξιμαδιού.