ΚΕΡΚΕΛΙΑ

Χαρακτηριστική ονομασία της χειρολαβής της πόρτας στην Κρήτη (κρίκος, κρικέλι, κερκέλι).

Είναι σφυρήλατο αρχιτεκτονικό εξάρτημα με έντονα τοπικές μορφολογικές ιδιαιτερότητες. Συναντάται στις εξώπορτες, τόσο στην ύπαιθρο χώρα όσο και στις πόλεις. Συνήθως υπάρχουν δύο όμοια, ένα σε κάθε φύλλο της πόρτας .

                       Ρέθυμνο, Αρκαδίου 236, καρφωτή πόρτα εισόδου ενετικού αρχοντικού.

Αποτελείται από τον κρίκο, τη διακοσμητική ροζέτα και τη ρίζα του κερκελιού. Ο κρίκος κατασκευάζεται από τετράγωνης διατομής σιδερόβεργα και φέρει διάκοσμο στις δύο συνεχόμενες πλευρές εκατέρωθεν της ακμής που αποτελεί την όψη του.

                                                                Ετιά Λασιθίου, κερκέλι όψη, τομή

Η ρίζα είναι το αντικείμενο στερέωσης του κερκελιού. Αποτελείται από πεπλατυσμένη λάμα διπλωμένη στα δύο με κωνικές απολήξεις, στο μέσον της οποίας σχηματίζεται μικρή θηλιά. Διαπερνά το ξύλο από το πρόσωπο της πόρτας ενώ οι άκρες γυρίζουν στο πίσω μέρος της και ξανακαρφώνονται στο ξύλο, ώστε να εξασφαλίσουν την απόλυτη στερέωση του κρίκου, ο οποίος περνά στη θηλιά και αιωρείται.

Η ροζέτα τοποθετείται στη βάση της ρίζας και εφάπτεται της πόρτας. Έχει σχήμα κυκλικό με εγχάρακτο και τρυπητό διάκοσμο. Κατά την κατασκευή της παίρνει σχήμα ελαφρώς σφαιρικό, το οποίο της δίνει ανάγλυφη όψη.

                                                         Κεντρί Λασιθίου, κερκέλι, όψη, τομή

Συχνά αντί μιας ροζέτας χρησιμοποιούνται δύο, η μια μικρότερη απ’ την άλλη. Ο τεχνίτης αυξομειώνοντας το μέγεθος του κρίκου και της κάθε ροζέτας, έχει τη δυνατότητα να προσδίδει μέγεθος και υπόσταση στο αντικείμενο αυτό, ώστε να το προσαρμόζει ανάλογα με τις διαστάσεις της πόρτας στην οποία θα τοποθετηθεί.

Ο απλός αυτός τύπος κερκελιού με μια ή δύο ροζέτες και κρίκο είναι ο πιο διαδεδομένος σ’ ολόκληρο το νησί. Εξίσου διαδεδομένος είναι και ο τύπος όπου στη θέση του κρίκου αιωρείται λαβή παραλληλόγραμμης διατομής σε σχήμα πετάλου με διακοσμημένη την όψη.