Αρχιτεκτονική

Υπάρχει στην Κρήτη μεγάλη ποικιλία αρχιτεκτονικών κατασκευών, από το μεσαίωνα έως τις αρχές του 20ου αιώνα.

Η έκθεση επικεντρώνεται σε διάφορες μορφές κατοικίας του δεύτερου ήμισυ της δεύτερης χιλιετίας, γιατί οι κατασκευές αυτές αποτελούν την πλειοψηφία των αρχιτεκτονημάτων και δίνουν σημαντικές πληροφορίες για την κοινωνική οργάνωση, την οικονομία, τον πολιτισμό της μελετούμενης κοινωνίας.

Πρέπει να τονίσουμε ότι στις παραδοσιακές κοινωνίες δεν υπάρχουν αρχιτέκτονες, αλλά ειδικευόμενοι τεχνίτες λεγόμενοι μάστορες (από το magister= δάσκαλος) που τηρούν τους κατασκευαστικούς όρους κάθε περιοχής και τους εξελίσσουν μέσα στο χρόνο. Η μόνη παρέμβαση του πελάτη που παραγγέλλει μια οικία είναι αν τη θέλει μεγάλη και ακριβή ή σεμνή και ολιγοδάπανη. Και στις δυο αυτές περιπτώσεις ο μάστορας θα τηρήσει τους ίδιους κανόνες κατασκευής και για τα δύο σπίτια, απλώς οι όγκοι θα διαφέρουν, ενώ όλα τα διακοσμητικά στοιχεία της εποχής (λιθόγλυπτος διάκοσμος στα πλαίσιο των ανοιγμάτων κ.α.) θα είναι όμοια. Η αρμονική αυτή διαδικασία έχει εγκαταλειφθεί από τις αρχές του 20ου αιώνα με τη χρήση του οπλισμένου σκυροδέματος και τις εργολαβικές κατασκευαστικές επιχειρήσεις.

ΕΡΓΑΛΕΙΑ ΑΠΟΚΤΗΣΗΣ ΤΗΣ ΠΡΩΤΗΣ ΥΛΗΣ

Deposits of porous limestone are found throughout Crete. The limestone is coloured white to light ochre, and is relatively soft and easy to quarry and work. All buildings were once constructed using this material. Quarrying tools include iron crowbars , picks , drills , large sledgehammers , saws and metal wedges .

Στην Κρήτη υπάρχουν παντού κοιτάσματα ασβεστολιθικού πωρόλιθου, χρώματος λευκού έως ελαφρά ώχρα, σχετικά μαλακού και εύκολου στην εξόρυξη και την επεξεργασία. Όλες οι οικοδομές κτίζονται με αυτό το υλικό. Τα εργαλεία εξόρυξης αποτελούνται από σιδερένιους λοστούς , αξίνες , τρυπάνια , μεγάλες βαριές , πριόνια , σιδερένιες σφήνες .

ΕΠΕΞΕΡΓΑΣΙΑ ΚΑΙ ΜΕΤΑΦΟΡΑ ΤΗΣ ΠΡΩΤΗΣ ΥΛΗΣ

Η χονδρική επεξεργασία της πέτρας που προορίζεται για την οικοδομή γίνεται στο χώρο του λατομείου με τη βοήθεια βαριοπούλας , σμίλας και τσαπέτας .

Λόγω έλλειψης τροχοφόρων μέσων το λίθινο υλικό μεταφέρεται με υποζύγια έως την οικοδομή.

ΑΝΕΓΕΡΣΗ ΤΗΣ ΟΙΚΙΑΣ

Στην ανέγερση μιας οικίας συμμετέχουν ο Μάστορας που είναι κτίστης και 2-3 βοηθοί, ο λιθοξόος που σμιλεύει τις μεγάλες επιφάνειες και το διάκοσμο, ο σοβατζής με τους βοηθούς του και ο ξυλουργός που θα κατασκευάσει το σκελετό της στέγης, το πάτωμα και τα πορτοπαράθυρα.

Οι τοίχοι των παραδοσιακών οικιών έχουν πάχος 50 εκατοστών και κτίζονται συγχρόνως από δύο κτίστες, ένας από κάθε πλευρά του τοίχου. Για λόγους οικονομίας το συνθετικό υλικό είναι από λάσπη χώματος και όχι από ασβέστη και άμμο.

Οι κτίστες πρέπει να είναι πολύ έμπειροι και οι πέτρες να εφάπτονται καλά με τη βοήθεια πολλών μικρών λίθινων σφηνών. Η λάσπη χρησιμοποιείται για να γεμίζει τα κενά, εμποδίζοντας έντομα και ερπετά να φωλιάζουν στον τοίχο.

Όταν τελειώσει η κατασκευή, σοβατίζονται οι εσωτερικοί τοίχοι με ένα πρώτο χέρι από ασβέστη, χοντρή άμμο και ψιλοκομμένο άχυρο και ένα δεύτερο χέρι από λεπτή άμμο και ασβέστη. Έως την Τουρκοκρατία όλες οι οικίες ήταν σοβατισμένες εξωτερικά. Με την οικονομική εξαθλίωση το εξωτερικό σοβάτισμα περιορίστηκε στο αρμολόγημα γύρω από κάθε πέτρα.

Η στέγη, που είναι πάντα επίπεδη με ελαφριά κλήση προς τις υδρορροές, στηρίζεται σε χονδρούς κυπαρισσένιους κορμούς σκεπασμένους με καλάμια, δεμένα μεταξύ τους με πολύ επιμέλεια. Πάνω στα καλάμια τοποθετείτε ένα παχύ στρώμα από θάμνους που και αυτοί καλύπτονται από 10 με 15 εκατοστά χώμα. Για να μονωθεί το χώμα από τα όμβρια νερά, σκεπάζεται κάθε φθινόπωρο με 3 έως 5 εκατοστά κοπανισμένου αργίλου.

Εάν το σπίτι έχει όροφο, το δάπεδο από φαρδιές τάβλες στηρίζεται σε σειρά μικρών δοκών. Η ξύλινη σκάλα είναι εσωτερική, ενώ το δάπεδο του ισογείου είναι πάντα από πατημένο χώμα. Τα χωρίσματα δεν είναι κτιστά αλλά όταν υπάρχουν αποτελούνται από τάβλες και μια πόρτα που δεν έφταναν ποτέ ως το ταβάνι.

Τα ανοίγματα στο ισόγειο είναι λιγοστά λόγω ασφάλειας και πάντα με ισχυρά κάγκελα. Τα εύπορα σπίτια έχουν ένα μεγάλο και βαθύ τζάκι, ενώ τα φτωχικά μια γωνιακή μικρή εστία.

Τα κύρια κουφώματα, όπως αυλόπορτες και πόρτες εισόδου έχουν ιδιαίτερα περιποιημένη κατασκευή και διάκοσμο σε σχέση με τη λιτότητα της υπόλοιπης οικοδομής. Τα παντζούρια των παραθύρων ανοίγουν εσωτερικά στο ισόγειο εξαιτίας της προστατευτικής σιδεριάς και εξωτερικά στον όροφο. Η κατασκευή τους είναι πολύ απλή σε σχέση με τις πόρτες.

Αξιοσημείωτη είναι η απουσία τζαμιών στα Κρητικά σπίτια της επαρχίας, ακόμα και στα ορεινά χωριά όπου ο χειμώνας είναι δριμύς. Ίσως αυτή η οικονομία στα παραθυρόφυλλα οφείλεται στη συνήθεια που έχουν οι Κρητικοί να ανοίγουν το πρωί πόρτες και παράθυρα, όλο το χρόνο, ανεξάρτητα από τον καιρό. Τα σπίτια είναι αερισμένα αλλά πολύ δροσερά το χειμώνα, χωρίς αυτό να ενοχλεί τους κατοίκους.

Οι πόρτες και τα παράθυρα στηρίζονται βέβαια σε ειδικά μάσκουλα και μεταλλικές αντηρίδες. Υπάρχουν πολλά είδη κλειδαριών καθώς και λαβές για τις πόρτες.

Η ΕΠΙΠΛΩΣΗ

Είναι από την τουρκοκρατία και εντεύθεν εξαιρετικά λιτή. Αποτελείται από καθιστικά έπιπλα όπως καρέκλες, πολυθρόνες και καναπέδες, χαρακτηριστικά μιας παλιάς βυζαντινής παράδοσης, καρεκλάκια και σκαμνιά. Τα αποθηκευτικά έπιπλα αποτελούν οι ξυλόγλυπτες κασέλες και τα μεγάλα μπαούλα, οι ντουλάπες και οι πιατοθήκες.

Τα τραπέζια και τα κρεβάτια είναι στοιχειώδους κατασκευής γιατί δεν φαίνονται, εφ’ όσον σκεπάζονται από διακοσμητικά υφάσματα.