Ανοίγματα του κρητικού σπιτιού

Το κρητικό σπίτι είναι ως επί το πλείστον πέτρινο. Τα ανοίγματα διαμορφώνονται κατά τη διάρκεια της κατασκευής της λιθοδομής των τοίχων. Σημαντικά στοιχεία που λαμβάνονται υπόψη κατά τη διάρκεια της είναι η όσο το δυνατόν μεγαλύτερη διευκόλυνση της μετέπειτα λειτουργίας του ξύλινου ανοιγόμενου τμήματος, είτε είναι πόρτα, είτε είναι παντζούρι, και η στήριξη των υπερκείμενων φορτίων του τοίχου. Το μέγεθος και το σχήμα των ανοιγμάτων εξαρτάται απ’ τη μελλοντική τους χρήση.

Στην οικοδομή επεξεργάζονται όλα τα επί μέρους τμήματα των ανοιγμάτων. Οι κάθετες πλευρές – λαμπάδες- και το επιστέγασμά τους – ανώφλι – ευθύγραμμο ή ημικυκλικό, λαξεύονται σε ντόπια υλικά, συνήθως πέτρες. Οι λαμπάδες που προορίζονται για μεγάλα ανοίγματα, όπως π.χ. πόρτες, δεν μπορούν να είναι μονολιθικοί, γι’ αυτό αποτελούνται από πολλά ανισομεγέθη τεμάχια (πελέκια), που χτίζονται επί τόπου. Τουναντίον σ’ ένα πολύ μικρό παράθυρο υπάρχει δυνατότητα μονολιθικής κατασκευής των τμημάτων που το αποτελούν .

Κατά τη διάρκεια της επεξεργασίας των πελεκιών αυτών λαξεύονται οι εσωτερικές πλευρές που θα αποτελέσουν τους δύο κάθετες λαμπάδες, έτσι ώστε το τελικό σχήμα που δημιουργείται να έχει κάποια απόκλιση από την κάθετο. Εξάλλου με τον ίδιο τρόπο επιμελούνται και τη λιθοδομή του ανοίγματος. Αυτό γίνεται ώστε να διευκολυνθεί το διάπλατο άνοιγμα του ξύλινου φύλλου, είτε πόρτα, είτε είναι παντζούρι. Μ’ αυτό τον τρόπο όταν ολοκληρωθεί η κατασκευή του ανοίγματος, δημιουργείται σε κάτοψη το σχήμα του τραπεζίου με τη μικρότερη βάση προς το δρόμο και τη μεγαλύτερη προς το εσωτερικό του χώρου.

Η στήριξη των ανοιγόμενων ξύλινων τμημάτων γίνεται πάνω σε μεταλλικά αντικείμενα, ενσωματωμένα στην εσοχή που δημιουργείται γι’ αυτό το σκοπό στην εσωτερική πλευρά των λαμπάδων.

Μεγάλη σημασία έχει η γεωμετρική μορφή που δίνεται στο ανώφλι, που θα γεφυρώσει το κενό ανάμεσα στις δύο κάθετες πλευρές του ανοίγματος. Ενώ στην αρχή είναι ευθύγραμμο αργότερα δινόταν η λύση της αψιδωτής κατασκευής, διατομής χαμηλωμένου κυκλικού τόξου, κτισμένης με λαξευμένες πέτρες .

Η όλη κατασκευή είναι μελετημένη ώστε να επιτρέπει την ανεμπόδιστη περιστροφική κίνηση του ξύλινου ανοιγόμενου τμήματος στον άξονα των «μάσκουλων» (μεταλλικά αντικείμενα με προορισμό τη στήριξη της πόρτας στο πλαίσιό της),που εντοιχίζονται στην εσωτερική πλευρά των λαμπάδων, κοντά στη γωνία της ορθογωνικής εσοχής. Η στερέωση των μάσκουλων γινόταν κατά τη διάρκεια της κατασκευής όπου και εντοιχίζονταν στους αρμούς μεταξύ δύο πέτρινων λαξευτών πελεκιών, που αποτελούν τους λαμπάδες .

Στην κάθε πλευρά του ανοίγματος τοποθετούνται το ένα κάτω απ’ το άλλο δύο μάσκουλα κάθε φορά, όσο το δυνατόν πιο απομακρυσμένα μεταξύ τους, ώστε να στηρίζεται γερά το ξύλινο τμήμα της δίφυλλης πόρτας ή του δίφυλλου παράθυρου. Εάν πρόκειται για μονόφυλλες πόρτες ή παράθυρα, τότε τα μάσκουλα τοποθετούνται στη μια πλευρά του ανοίγματος.

Συχνά και κυρίως στα εσωτερικά ανοίγματα (πόρτες) συναντάμε για τη στερέωση του ανοιγόμενου τμήματος ξύλινο πλαίσιο, λόγω έλλειψης λαξευμένων λαμπάδων.