Σχεδιαστικές Αρχές

Στα υφαντά, όπως και σ’ όλα τα έργα τέχνης που δημιουργούνται και συντηρούνται μέσα στα πλαίσια του λαϊκού πολιτισμού, εφαρμόζονται αυστηρά σχεδιαστικές αρχές ή αλλιώς κανόνες της διακοσμητικής, που είναι κοινοί σ’ όλες τις χώρες και σε όλες τις εποχές. Αυτοί προσδιορίζουν και τη διακόσμηση των κρητικών υφαντών με γεωμετρικό διάκοσμο.

– Ο πρώτος κανόνας στη διακόσμηση των κρητικών υφαντών είναι η οριζόντια συμμετρία, η διάταξη δηλαδή όμοιων θεμάτων δεξιά και αριστερά ενός κατακόρυφου άξονα. Στα υφαντά με γεωμετρικό διάκοσμο η συμμετρία διέπει όχι μόνο ολόκληρη την επιφάνεια του υφαντού, αλλά και το καθένα μοτίβο ξεχωριστά.

– Δεύτερος κανόνας – που έχει άμεση σχέση με την τεχνική της υφαντικής – είναι η διάταξη των διακοσμητικών μοτίβων σε οριζόντιες ζώνες.

– Τρίτος γενικός κανόνας της υφαντικής διακόσμησης είναι ο ρυθμός, δηλαδή η κανονική επανάληψη των μοτίβων κατά μήκος μιας οριζόντιας ζώνης. Στα κρητικά υφαντά με γεωμετρικό διάκοσμο, σε κάθε ζώνη επαναλαμβάνεται το ίδιο μοτίβο, συχνά όμως παρατηρείται εναλλαγή των χρωμάτων, με αποτέλεσμα ο χρωματικός ρυθμός να είναι πιο σύνθετος.

– Τελευταίος είναι ο κανόνας των παραπληρωματικών θεμάτων ή μοτίβων πλήρωσης: στις διακοσμητικές ζώνες, ανάμεσα στα κύρια μοτίβα αλλά και μέσα σ’ αυτά, τοποθετούνται τα μοτίβα πλήρωσης ώστε να μην μένουν κενά στην επιφάνεια του υφαντού.

Κιλίμι, Καινούριο 1910

Κλινοσκέπασμα, Μεραμπέλλο

Βούργια, Καινούργιο. Και οι τρεις ζώνες της είναι “εφταροσάτες” γιατί η  εσωτερική  επιφάνεια                                                                    των μοτίβων χωρίζεται σε επτά ρόμβους η ρόδα.

Τα Μοτίβα

Στα κρητικά υφαντά με γεωμετρικό διάκοσμο συναντάμε ποικιλία διακοσμητικών μοτίβων, με κοινά γενικά χαρακτηριστικά αλλά και με ιδιαιτερότητες.

– Κάθε μοτίβο συνιστά ένα ολοκληρωμένο, αυτόνομο θέμα, με σαφές, κανονικού σχήματος πλαίσιο, μέσα στο οποίο οργανώνεται σχεδιαστικά• τις περισσότερες φορές το βασικό σχήμα των μοτίβων των κρητικών υφαντών είναι ο ρόμβος.

– Οι “γραμμές” των μοτίβων, τόσο αυτές που ορίζουν τη βασική δομή τους όσο και οι “γραμμές” των επιμέρους διακοσμητικών θεμάτων, περιορίζονται κατά κανόνα σε δύο πλάγιες και κάθετες, ή σχεδόν κάθετες, μεταξύ τους.

Λίγα είναι τα μοτίβα που έχουν “γραμμές” κάθετες ή παράλληλες με τη διεύθυνση της ύφανσης.

– Η συμμετρία ως προς τον άξονα που είναι κάθετος στη διεύθυνση της ύφανσης, αποτελεί ιδιαίτερα αυστηρό κανόνα, που ακολουθούν όλα τα διακοσμητικά μοτίβα. Μοναδική εξαίρεση συναντάμε σε κάποια πολύ μικρά και απλά μοτίβα, που παραθέτονται σε στενές, δευτερεύουσες ζώνες. Στα περισσότερα μοτίβα συναντάμε και μια δεύτερη συμμετρία, ως προς τον άξονα που είναι κάθετος στα υφάδια.

– Η μεγάλη πυκνότητα των γραμμών και η συνακόλουθη ανυπαρξία της μονοχρωματικής επιφάνειας μέσα στο μοτίβο, είναι μία αρχή που ακολουθείται πιστά, και ταυτόχρονα μία ιδιομορφία των διακοσμητικών μοτίβων των κρητικών υφαντών.

Λεπτομέρεια από κιλίμι της επ. Αμαρίου 1870

Λεπτομέρεια από κιλίμι της επ. Καινουρίου 1910

Λεπτομέρεια από μακάθι της  Μονής Καλυβιανής 

Η Διάταξη των Μοτιβων Σε Ζώνες

Τα ξομπλιαστά υφαντά της Κρήτης παρουσιάζουν στη συντριπτική τους πλειοψηφία κοινή οργάνωση των διακοσμητικών τους μοτίβων, που χαρακτηρίζεται από την ένταξή τους σε οριζόντιες ζώνες. Η οργάνωση αυτή έχει καθιερωθεί γιατί εναρμονίζεται απόλυτα με τη διαδικασία της ύφανσης στον καθιστό αργαλειό: καθώς η υφάντρια δουλεύει στον αργαλειό, δημιουργεί τα διακοσμητικά μοτίβα ταυτόχρονα και παράλληλα με το ύφασμα – φόντο, που υφαίνεται με τη σαΐτα.

Σε κάθε διακοσμητική ζώνη το βασικό μοτίβο παραμένει το ίδιο σ’ όλο το μήκος της. Ο αυστηρός σχεδιαστικός ρυθμός, η πλήρωση των κενών που αφήνουν τα βασικά μοτίβα της ζώνης με κάποια άλλα που σχεδιαστικά ταιριάζουν και εναρμονίζονται απόλυτα και η συχνή σύνδεση των γειτονικών μοτίβων με το “μπλέξιμο” των πλαισίων τους, χαρακτηρίζουν τις διακοσμητικές ζώνες και τους προσδίδουν συνοχή και ενιαίο σχεδιαστικό ύφος.

Μπαγκάλι,  Σητεία + 1790

Βούργια, Μεράμπελλο 1860