Τα μεγάλα Υφαντά

Τα μεγάλα υφαντά με γεωμετρικό διάκοσμο είναι τα διάφορα μάλλινα κλινοσκεπάσματα (κιλίμια, πατανίες, χιράμια), οι πάντες που κρεμιούνταν για στολίδι στον τοίχο, τα μακάθια που μ’ αυτά σκέπαζαν την πλάτη και το κάθισμα του καναπέ, τα μπαγκάλια που χρησιμοποιούνταν σαν κάλυμμα του καναπέ αλλά επίσης και για να τυλίγουν τα βρέφη, οι σιντσαντίδες που έριχναν πάνω στα ζώα.

Όλα αυτά τα υφαντά είναι κεντημένα στον αργαλειό με ωραιότατο διάκοσμο, που άλλοτε καλύπτει ολόκληρη την επιφάνειά τους κι άλλοτε περιορίζεται στις άκρες τους.

Κιλίμι, Καινούριο 1888

Σ’ όλα παρατηρείται αυστηρή γεωμετρική τάξη, οργάνωση και “υπακοή” στις σχεδιαστικές αρχές της συμμετρίας, της διάταξης σε οριζόντιες ζώνες, του ρυθμού και της απουσίας του κενού ανάμεσα στα μοτίβα.

Τα μοτίβα στα μεγάλα υφαντά παρουσιάζουν μια εντυπωσιακή ποικιλία, παρόλο που στη μεγάλη τους πλειοψηφία έχουν σαν απαρχή τους το σχήμα του ρόμβου. Υπάρχουν όμως και εξαιρέσεις, όπως ο κουμπές, που θυμίζει περίγραμμα εκκλησίας, ή τα μοτίβα κάποιων πολύ χαρακτηριστικών υφαντών του νομού Χανίων.

Πάντα, Μεραμπέλλο 1885

Τα Σώγιωμα Υφαντά

Στα υφαντά αυτής της κατηγορίας, ολόκληρη η επιφάνεια καλύπτεται με διάκοσμο, χωρίς να δίνεται ιδιαίτερη έμφαση στις άκρες ή στο κέντρο.

Τα σώγιωμα υφαντά παρουσιάζουν κοινή σχεδιαστική οργάνωση της επιφάνειάς τους, που χαρακτηρίζεται από τη διαδοχή διακοσμητικών ζωνών με γεωμετρικά μοτίβα.

Κιλίμι, Λασίθι 1860

Είναι ωστόσο εντυπωσιακή η ιδιαιτερότητα του κάθε υφαντού, που έγκειται στην επιλογή από την υφάντρα των μοτίβων και των χρωμάτων που χρησιμοποιεί και του τρόπου που τα συνθέτει στην επιφάνεια του υφαντού.

Κιλίμι, Αμάρι 1870

Σώγιωμα είναι συνήθως τα υφαντά που η χρήση τους επιβάλλει την έκθεση ολόκληρης της επιφάνειάς τους, όπως κιλίμια, πάντες, μπαγκάλια, μακάθια.

Τα σώγιωμα υφαντά συναντώνται στην Ανατολική και την Κεντρική Κρήτη, αλλά καθόλου στο νομό Χανίων.

Υφαντά με Γεωμετρικό Διάκοσμο & Γραμμικούς Σχηματισμούς

Κιλίμι, Λασίθι 1860

Στα άκρα τους κοσμούνται με ζώνες διακοσμητικών μοτίβων όπως αυτές των σώγιωμων υφαντών, ενώ στο κεντρικός τους τμήμα εναλλάσσονται λεπτές ομοιόχρωμες ρίγες με στενές ζώνες απλών γεωμετρικών μοτίβων.

Το ιδιαίτερο ενδιαφέρον των υφαντών της ομάδας αυτής έγκειται στην αρμονική σύνθεση των περιοχών διαφορετικού ύφους πάνω στην επιφάνεια του υφαντού.

Κιλίμι, Μονοφάτσι 1910

Τα υφαντά με γεωμετρικό διάκοσμο και γραμμικούς σχηματισμούς είναι κατά κανόνα κλινοσκεπάσματα και συναντώνται στην επαρχία Λασιθίου και στις επαρχίες Μαλεβιζίου, Πεδιάδας, Μονοφατσίου και Βιάνου του νομού Ηρακλείου.

Κιλίμι, Μονοφάτσι + 1880

Υφαντά με Σχέδια Στις Δύο Άκρες

Στα υφαντά αυτά κοσμούνται με σχέδια μόνο οι δύο πλευρές, ενώ η υπόλοιπη επιφάνεια που λέγεται κάμπος είτε παραμένει χωρίς διάκοσμο, είτε σπανιότερα κεντιέται με μικρά διάσπαρτα διακοσμητικά μοτίβα.

Τα υφαντά που έχουν σχέδια μόνο στις δύο άκρες τους είναι μπαγκάλια, πατανίες, κιλίμια και χιράμια, και τα συναντήσαμε στην Ανατολική και στη Δυτική Κρήτη (νομοί Λασιθίου και Χανίων) και καθόλου στην Κεντρική (νομοί Ηρακλείου και Ρεθύμνης).

Κλινοσκέπασμα, Μεραμπέλλο

Τα γεωμετρικά σχέδια που κοσμούν την επιφάνεια των υφαντών της κατηγορίας αυτής, είναι ίδια μ’ αυτά των σώγιωμων υφαντών, εκτός από μία ζώνη σχηματοποιημένων, παραστατικών μοτίβων που ορίζει το τελείωμα της διακοσμημένης επιφάνειας προς την πλευρά του κάμπου.

Τα Κουμπελίδικα Κιλίμια της Κεντρικής Κρήτης

Τα “κουμπελίδιμα” είναι μια ιδιαίτερη κατηγορία κιλιμιών που συναντώνται αποκλειστικά στην Κεντρική Κρήτη. Η ονομασία τους προέρχεται από το κύριο διακοσμητικό τους θέμα, τον “κουμπέ”, λεξη τουρκική, που σημαίνει “υπερυψωμένος θόλος”.

Οι κουμπέδες χαρακτηρίζουν την κατηγορία των υφαντών στα οποία τους συναντάμε, όχι μόνο λόγω της ιδιαιτερότητάς τους σαν διακοσμητικού θέματος, αλλά και λόγω της μεγάλης έκτασης που καταλαμβάνουν στην επιφάνεια του υφαντού.

Κιλίμι, Μονοφάτσι 1900

Τα κουμπελίδικα κιλίμια είναι συνήθως σώγιωμα• σπανιότερα είναι τα κουμπελίδικα με ρίγες στη μέση, ή με διάκοσμο μόνο στις άκρες.

Όλα τα κουμπελίδικα κιλίμια που συναντήσαμε είναι σχετικά παλαιά. Η κατασκευή του παλαιότερου ανέρχεται στο 1840, ενώ το νεώτερο δεν ξεπερνά το 1910.

Κιλίμι, Μυλοπόταμος 1900

Οι προσπάθειες πάντως διερεύνησης της προέλευσης του κουμπέ σαν διακοσμητικού θέματος, οδηγούν αναπόφευκτα στη σύγκριση του μοτίβου αυτού με τα Mihrab, που κοσμούν τα “κιλίμια προσευχής” των μουσουλμάνων, και συναντώνται στα υφαντά της Μικράς Ασίας, της Περσίας κ.λ.π.

Μια Ιδιαίτερη Μορφή Υφαντών στο Ν. Χανίων

Πολλά μεγάλα υφαντά του νομού Χανίων διαφέρουν τόσο στο ύφος όσο και στην τεχνοτροπία από τα υπόλοιπα κρητικά υφαντά με γεωμετρικό διάκοσμο. Παρόμοια υφαντά φαίνεται πως σπανίζουν στις άλλες περιοχές της Κρήτης, συναντώνται όμως σε άλλα μέρη της Ελλάδας όπως στην Μακεδονία, τη Θράκη, την Πελοπόννησο και αλλού.

ΟΜΑΔΑ 1: Μονόχρωμες ζώνες εναλλάσσονται με ζώνες διακοσμημένες με απλά μοτίβα. (Κιλίμι, Κυδωνία 1920)

Τα υφαντά αυτά δεν κοσμούνται με τα γνωστά μας ρομβοειδή μοτίβα, που χαρακτηρίζονται από περιπλοκότητα και μεγάλη πυκνότητα γραμμών, υλοποιημένων με διαφορετικά χρώματα. Εδώ τα μοτίβα είναι απλά σχήματα που ορίζουν άλλοτε μικρές κι άλλοτε μεγαλύτερες ομοιόχρωμες επιφάνειες και που επαναλαμβάνονται είτε μέσα σε μία ζώνη, είτε σ’ ολόκληρη την επιφάνεια του υφαντού.

ΟΜΑΔΑ 2: Πάνω σε κόκκινο πάντοτε φόντο, προβάλλονται τα μοτίβα με τεθλασμένες γραμμές. (Πατανία, Κυδωνία 1920)

Τα μοτίβα δεν κεντιούνται πάνω στο υφαντό, δεν γίνονται δηλαδή πάνω σ’ ένα δεδομένο δομικό και χρωματικό συνεχές υπόστρωμα, αλλά είναι αυτά τα ίδια που αρθρώνουν και δημιουργούν την επιφάνεια του υφαντού.

Συναντάμε όλα τα βασικά χρώματα (κόκκινο – πράσινο, μπλε – πορτοκαλί, κίτρινο, μωβ) και ακόμα ροζ, γαλάζιο, μαύρο και άσπρο.

Παρά τα κοινά χαρακτηριστικά τους, τα υφαντά αυτά μπορούν να χωριστούν σε τρεις ομάδες, όπως φαίνεται στις φωτογραφίες.

Δύο Κιλίμια της Επαρχίας Αμαρίου

Στην επαρχία Αμαρίου συναντήσαμε δύο σώγιωμα κιλίμια που αποτελούν εξαίρεση τόσο για την οργάνωση της επιφανείας τους όσο και για τη σύνθεση των γεωμετρικών τους μοτίβων. Στα κιλίμια αυτά υπάρχουν μόνο δύο διακοσμητικές ζώνες στην αρχή και στο τέλος τους. Ολόκληρη η υπόλοιπη επιφάνεια οργανώνεται με ένα κυψελωτό πλέγμα, που ορίζει μικρούς, ίσους μεταξύ τους εξάγωνους χώρους.

Κιλίμι, Αμάρι 1900

Στα εξάγωνα αυτά τοποθετούνται και επαναλαμβάνονται, στο μεν παλαιότερο από τα δύο κιλίμια, δύο διαφορετικά μοτίβα, στο δε νεώτερο μόνο ένα.

Στην εντύπωση αυτή συντείνει και η κοινή χρωματική αντιμετώπιση όπου τα διάφορα χρώματα και οι τόνοι μοιράζονται στην επιφάνεια του υφαντού χωρίς να ορίζουν κάποιες πιθανές χρωματικές ζώνες.

Τα κιλίμια αυτά από την επαρχία Αμαρίου, παρουσιάζουν σημαντικές ομοιότητες με υφαντά της Τουρκίας, της Περσίας και του Καύκασου.

Κιλίμι, Αμάρι 1830-40